Osoby z zaburzeniami tożsamości płciowej są grupą pacjentów, dla których diagnoza jest szczególnie istotna. Błędne rozpoznanie może prowadzić do niepotrzebnej, często trwałej, korekty płci. Konsekwencją może być rozczarowanie, depresja, a nawet próba samobójcza. Postawienie diagnozy innej niż transseksualizm w przypadku osoby transseksualnej odracza w czasie rozpoczęcie właściwego leczenia oraz szanse na osiągnięcie pożądanego dobrostanu.
Pacjenci pragnący zmienić płeć szukają pomocy w poradniach seksuologicznych, poradniach zdrowia psychicznego oraz prywatnych gabinetach psychoterapeutycznych. Wskazane jest, by psycholodzy pracujący w tych miejscach mieli wiedzę na temat zaburzeń tożsamości płci. Najpierw warto zdefiniować pojęcie transseksualizmu. W dalszej części artykułu przejdę do opisania diagnozy różnicowej wybranych kategorii diagnostycznych.
Czym jest transseksualizm?
Transseksualizm według ICD-10 ma trzy kryteria. Pacjent pragnie żyć i być akceptowanym jako przedstawiciel płci przeciwnej. Nie jest zadowolony z własnych cech płciowych. Chce poddać się leczeniu hormonalnemu lub operacyjnemu. Stan ten musi trwać minimum 2 lata, a samo zaburzenie nie może być objawem innego zaburzenia psychicznego lub anomalii genetycznych, interseksualnych (gdzie występują zaburzenia cielesno-hormonalno-genetyczne), lub chromosomalnych. Osoba transseksualna ma prawidłowo zbudowane narządy płciowe. Nie ma natomiast zgodności między płcią psychiczną a anatomicznymi cechami płciowymi. Nie występuje również zgodność między podjętą i realizowaną w życiu rolą społeczną płci a płcią biologiczną. Ponadto osoba transseksualna pragnie uzyskać anatomiczne cechy pożądanej płci – brak tego pragnienia może oznaczać np. osobę aseksualną (ale nie transseksualną).
Osoby będące w konflikcie tożsamości płciowej czują się „uwięzione” w swoim ciele. Mają potrzebę integrowania się z osobami płci przeciwnej, zmiany wyglądu i korekty narządów płciowych. Nie mają poczucia „chorego umysłu, który trzeba uleczyć” – chcą dokonać tranzycji. Transseksualizm pojawia się zwykle przed okresem dojrzewania. Charakterystyczny jest dla niego brak pozytywnych doznań płynących z posiadanych narządów płciowych zewnętrznych (a często wrogość do nich).
Istnieją dwa warianty transseksualizmu – typ kobieta-mężczyzna (K/M) oraz typ mężczyzna-kobieta (M/K). Literatura wyróżnia podział transseksualizmu na pierwotny (głęboki, wczesnorozwojowy) oraz wtórny (powierzchowny, późnorozwojowy).
W transseksualizmie pierwotnym osoba niemal od narodzin ma poczucie głębokiego odwrócenia płci, nie ma homoseksualnej organizacji osobowości (przeważnie), nie odczuwa podniecenia w trakcie przebierania się. Ponadto, silnie pragnie uzyskać cechy anatomiczne płci przeciwnej niż biologiczna. Brak tego pragnienia stawia pod znakiem zapytania stawianą diagnozę transseksualizmu.Transseksualizm wtórny nierzadko oznacza przejście od nonkonformizmu płciowego, homoseksualizmu lub transwestytyzmu do dezaprobaty własnej płci.
To rozróżnienie jest istotne, ponieważ transseksualizm wtórny często nie kwalifikuje się do operacji zmiany płci lub leczenia hormonalnego.
Diagnoza transseksualizmu obejmuje pogłębiony wywiad seksuologiczny, diagnostykę psychosocjalną, psychiatryczną, internistyczną, endokrynologiczną, ginekologiczno-urologiczną, genetyczną. Jednak już na etapie wywiadu psychologicznego możemy potwierdzić lub wykluczyć hipotezy diagnostyczne, by móc pokierować pacjenta w stronę właściwego leczenia.
Omówię trzy warianty, w których poczucie nieadekwatności płci sprzężone jest z inną problematyką niż transseksualizm pierwotny: egodystoniczny homoseksualizm (zinternalizowana homofobia), zaburzenia psychotyczne, transwestytyzm fetyszystyczny oraz transwestytyzm o podwójnej roli.
Transseksualizm a aegodystoniczny homoseksualizm (zinternalizowana homofobia) i inne warianty transseksualizmu wtórnego
Pacjenci przeżywający dysforię płciową często zgłaszają się do gabinetów z transseksualną deklaracją. Dokonują autodiagnozy i oczekują potwierdzenia ich punktu widzenia. Transseksualna deklaracja nie jest równoznaczna z prawdziwym transseksualizmem. Autodiagnoza jest ważna, ostatecznie to specjalista (lub grupa specjalistów) decyduje i bierze odpowiedzialnoś...
