Młode osoby często borykają się w swoim życiu z wieloma sytuacjami wywołującymi w nich napięcie, z którymi trudno im sobie poradzić w adekwatny sposób. Dzieje się tak z różnych powodów – czasami dlatego, że w ich systemie rodzinnym brakuje odpowiednich wzorców moderujących pewne zachowania, z powodu niewłaściwych postaw innych ludzi skierowanych w stronę młodej osoby (np. różne formy przemocy), czasem jest to powiązane ze współwystępującymi zaburzeniami, takimi jak chociażby depresja, lęk czy zaburzenia stresu pourazowego.
Już na początku tego artykułu należy zwrócić uwagę na potrzebę zrozumienia faktu, iż młodzi ludzie często borykają się z rozmaitymi zaburzeniami psychicznymi, nawet jeśli w ich otoczeniu uznawane jest to za „wymysł” czy „fanaberię”. W wieku dorastania, gdy ryzyko podejmowania zachowań autodestruktywnych jest wysokie, następuje silniejszy niż we wcześniejszych etapach rozwoju proces kształtowania emocjonalnego stosunku do samego siebie (Gerstmann, 1986).
Jednym ze sposobów radzenia sobie z uciążliwym napięciem u adolescentów i młodych dorosłych są zachowania autodestruktywne (jak np. samouszkodzenia). Z ich powodu coraz częściej młode osoby trafiają do gabinetu psychoterapeuty. Warto zatem zająć się tym, czym samouszkodzenia są, skąd się biorą i jak w najlepszy sposób wspierać młodą osobę, która wykazuje zachowania autodestruktywne.
SAMOUSZKODZENIA – TEORIA
Samouszkodzenia w sposób jednoznaczny zaliczają się do zachowań autodestrukcyjnych. Pojęcie autodestruktywności stosowane jest jednak nie tylko w odniesieniu do zachowań samoniszczących, np. samookaleczenia, ale także do tych „mniej wprost”, takich jak zachowania ryzykowne, samoutrudnianie, zaniedbania zdrowotne czy uzależnienia, które równie często można zaobserwować u młodych ludzi. Warto zwrócić na to uwagę, by zrozumieć, jakie zachowania agresywne skierowane na siebie występują u naszego klienta. Za zachowanie autodestruktywne uznać można, najogólniej ujmując, każde zachowanie dobrowolne, intencjonalne i podejmowane mniej lub bardziej świadomie, stwarzające zagrożenie dla zdrowia lub życia jednostki. W obrębie owych zachowań, biorąc pod uwagę takie wymiary, jak: psychologiczny i czasowy, dystans pomiędzy działaniem a jego negatywnymi skutkami, subiektywne prawdopodobieństwo wystąpienia szkody oraz poziom społecznej akceptacji czynu, wydzielić można dwa rodzaje zachowań autodestruktywnych: bezpośrednie i pośrednie. Te pierwsze to każda forma ataku na własne życie, zdrowie, ciało, o oczywistym związku i zasadniczo małym odstępie czasowym między działaniem a skutkiem. Jest ona z reguły intencjonalna, o zróżnicowanym stopniu uświadomienia, nieakceptowana kulturowo i społecznie (Suchańska, 2001), czyli akty uszkodzenia ciała czy samobójstwa. Jeśli zaś chodzi o zachowania autodestruktywne pośrednie, rozumieć przez nie należy takie zachowania, których związek ze szkodliwym skutkiem nie jest oczywisty i odległy w czasie. Przykładowo: jednostka nie chce sobie celowo zaszkodzić – dąży raczej do określonych korzyści, a negatywne konsekwencje są w ten proces wpisane (np. stosowanie używek).
Według Favazza (1996) samouszkodzenia podzielić można na trzy grupy:
- samouszkodzenia wielkie (np. obcięcie kończyny) – występują najrzadziej, niosą ze sobą poważne konsekwencje dla zdrowia i życia, zazwyczaj podejmowane są w stanach ostrego upojenia alkoholowego lub w psychozach,
- samouszkodzenia stereotypowe (rytmiczne uderzanie głową w ścianę itp.),
- samouszkodzenia powierzchowne lub umiarkowane – występują najczęściej, zwykle mają powierzchowny charakter i nie wymagają interwencji medycznej.
Należy wspomnieć także o podziale na samookaleczenia bez intencji samobójczej (non-suicidal self-injury, NSSI) i zachowania samobójcze (suicidal behaviour disorder, SBD). Podział ten jest znacznie bardziej aktualny – w ostatnich rewizjach klasyfikacji DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) American Psychiatric Association (2013) wyodrębnione zostały osobne kryteria rozpoznania i kodowania samookaleczenia bez intencji samobójczej i zachowania samobójczego. Samouszkodzenia (samookaleczenia) bez intencji samobójczej obejmują m.in.: cięcie, uderzanie głową, przypalanie, uderzanie się, drapanie do przerwania ciągłości naskórka czy rozdrapywanie gojących się ran oraz przyjmowanie leków w dawkach przekraczających lecznicze (Heath i inni, 2008; Nock, 2010). W tym opracowaniu skupiać się będziemy właśnie na tych samouszkodzeniach.
POWODY DOKONYWANIA SAMOUSZKODZEŃ
Samouszkodzenia – to poważne akty wymierzone przez młodego człowieka przeciwko samemu sobie. Kiedy trafia on do gabinetu i decyduje się podzielić ze specjalistą swoją historią, warto na początku pochylić się nad przyczynami pojawienia się samouszkodzeń.
STUDIUM PRZYPADKU
Szesnastoletni Adam do gabinetu trafia zachęcony przez rodziców, którzy na jego rękach zauważyli niezbyt głębokie, ale regularne nacięcia. Wcześniej nie widzieli ich, ponieważ syn starał się zawsze mieć zakryte ręce. Nie chce rozmawiać z nimi o powodach tego typu zachowań. Rodzice twierdzą, że nie mają pojęcia, dlaczego ich syn to robi. W szkole Adam radzi sobie bardzo dobrze, w domu dużo czasu spędza w internecie, ale poza tym nie widzą niepokojących zachowań. Czasami widuje się z kolegami poza domem, choć dzieje się to rzadko. Szukają pomocy dla syna. Sam Adam na początku jest niechętny do rozmowy ze specjalistą.
Być może specjaliście uda się wyodrębnić przyczyny dokonywania samouszkodzeń na podstawie skrupulatnie przeprowadzonego wywiadu diagnostycznego, a być może będzie to możliwe dopiero w...
