Wampir emocjonalny sprawia, że czujemy się źle – słabi, gorsi, osaczeni. A im gorsze jest nasze samopoczucie, tym lepiej miewa się ta osoba. Jakby karmiła się naszym kosztem. Po czym poznać wampiry emocjonalne? Jak się przed nimi bronić?
Zdarza się, że kontakt z jakąś osobą wysysa z nas siły witalne, pozostawia osad negatywnych emocji. Czujemy się słabi, gorsi, jesteśmy napięci i rozdrażnieni. A im gorsze jest nasze samopoczucie, tym lepiej miewa się ta osoba. Jakby karmiła się nami, rozwijała naszym kosztem. Mówimy: to pijawka, pasożyt. Po prostu wampir. Pojęcie wampiryzmu psychicznego czy emocjonalnego weszło do języka psychologii popularnej. Coraz częściej odnoszą się do niego także przedstawiciele psychologii naukowej, na przykład psychiatra Judith Orloff, autorka książki Wolność emocjonalna. Przedstawia ona kilka typów wampirów psychicznych, wiążąc je z określonymi zaburzeniami osobowości.
W trakcie mojego trzydziestoletniego doświadczenia klinicznego spotkałam osoby, których zachowanie można opisać jako wampiryczne. Uważam, że zjawisko wampiryzmu emocjonalnego można zaliczyć do spektrum zaburzeń borderline, czyli z pogranicza nerwicy i psychozy. Chodzi tu o określony sposób funkcjonowania psychicznego, występujący w różnych zaburzeniach i opisany w klasyfikacji Psychodynamic Diagnostic Manual. Takie osoby nie czują, że krzywdzą innych ludzi – najczęściej tych ludzi w ogóle nie „widzą”. Ich świat psychiczny opiera się na pierwotnych mechanizmach obronnych, takich jak rozszczepienie i projekcja (patrz słowniczek). W tym czarno-białym świecie nie ma miejsca na zróżnicowane emocje.
„W kontaktach z ludźmi wampiry wpierw idealizują ich, by potem totalnie zdewaluować. Towarzyszą temu skrajne emocje, najczęściej negatywne, takie jak złość czy nienawiść.”
Własne emocje przypisują innym: to inni – nigdy oni – są wrogo nastawieni, zawistni, podstępni i czyhają, by mi zaszkodzić. Poprzez oddzielenie od siebie negatywnych emocji i rzutowanie ich na innych, mogą przeżywać własne Ja jako „wyłącznie” dobre. Jeśli jesteśmy zależni od takich osób – bo to na przykład nasz rodzic, szef, mąż lub przyjaciel – trudno nam się bronić. Nie tylko odczuwamy złość, agresję, niechęć takiej osoby, ale – o paradoksie – to nam przypisuje ona swoje uczucia. Karmiąc się naszą energią psychiczną, sama przedstawia siebie jako ofiarę naszych napaści.
Przyjrzyjmy się różnym odcieniom i przejawom wampiryzmu psychicznego.
ŁAKOMY KĄSEK
Najbardziej podatni na działanie wampirów są ludzie, których Judith Orloff określa jako typ empatyczny. Sprawdź, czy do nich należysz.
• Czy inni uważają Cię za osobę zbyt emocjonalną lub nadmiernie wrażliwą?
• Czy automatycznie odczuwasz problemy swoich przyjaciół?
• Czy łatwo jest zranić Twoje uczucia? Czy tłum ludzi wyczerpuje Cię emocjonalnie? Czy potrzebujesz potem czasu w samotności, by odzyskać siły?
• Czy hałas, zapachy lub nadmierna gadanina działają Ci na nerwy?
• Czy wolisz jeździć wszędzie własnym samochodem, by w każdej chwili móc wrócić do domu?
• Czy objadanie się jest dla Ciebie metodą radzenia sobie z emocjonalnym stresem?
• Czy obawiasz się, że intymne relacje z drugą osobą zniewolą Cię?
Jeśli odpowiedziałaś/odpowiedziałeś twierdząco choćby na jedno z tych pytań, to po części jesteś typem empatycznym; jeśli zaś powiedziałaś/powiedziałeś „tak” na więcej niż trzy pytania, to zdecydowanie jesteś typem empatycznym. Oznacza to, że masz wielkie serce i dar pomagania ludziom; potrafisz odbierać subtelne bodźce zmysłowe i korzystać z intuicji, która podpowiada Ci,co czują inni. Zarazem jesteś jednak emocjonalną gąbką, chłoniesz negatywne emocje ludzi wokół i często odczuwasz lęk, zmęczenie, przygnębienie. Często też padasz ofiarą wampirycznych osób.
ZARAŻĘ CIĘ SWOIMI EMOCJAMI
Wampirzyca, Pani A., na zebrania swojego zespołu w agencji zajmującej się międzynarodowymi projektami zawsze przychodziła wyposażona w liczne przykłady, które pokazywały, jak wspaniała i kreatywna jest ona, a jak marni są jej pracownicy. Jeden z członków zespołu stał się jej partnerem życiowym i pozostawał pod jej silnym wpływem. Nikt nie był w stanie przebić tego tandemu w obśmiewaniu innych, razem tworzyli kolejne listy rankingowe, dzieląc ludzi na różne kategorie. Sami przedstawiali się jako „postępowi” i promujący równość. Ludzie albo nie wytrzymywali presji i odchodzili z zespołu, albo zaczynali chorować. Pani A. i jej partnera zupełnie to nie obchodziło.
Świat uczuciowy osób z poważnymi zaburzeniami osobowości jest pozbawiony głębi. Niejednokrotnie doświadczają skrajnych uczuć, ale rzadko potrafią je rozpoznać. Zamiast mentalizacji, czyli refleksji na temat stanów umysłowych – własnych i innych ludzi – pojawia się ekscytacja, czyli silne napięcie o charakterze agresywnym lub seksualnym. Swoje stany wewnętrzne często przenoszą na zewnątrz, inni ludzie służą im jedynie jako ich swoisty kontener.
Wampirzyca, Pani B., miała niezwykłą umiejętność zarażania swojej dorosłej córki własnymi złymi emocjami. Dzwoniła do niej i zaczynała od tego, jak bardzo się za nią stęskniła. A potem przez kilkanaście minut narzekała na męża, siostrę, która mieszkała za granicą, na sąsiadów i znajomych. Po takim seansie córka czuła się jak wyprany worek, a matka wydawała się coraz bardziej zadowolona i odprężona. Córka często nie była w stanie przebić się przez potok jej słów, opowiedzieć o sobie lub dzieciach, które samotnie wychowywała. Matka rzadko o nie pytała. Ekscytował ją natomiast romans koleżanki córki, chciała o nim wszystko wiedzieć. Można przypuszczać, że ta opowieść pobudzała ją seksualnie.
Wampir postrzega innych ludzi w częściach. Traktuje ich instrumentalnie – interesują go tylko wtedy, gdy są dla niego użyteczni. Następuje częsta i nieoczekiwana zmiana ich obrazu; ktoś, kto był dobry, staje się zły, lub odwrotnie. I nie ma to związku z zachowaniem tej osoby, zależy jedynie od potrzeb wampira. Niezależnie od tego, co mu damy, nie p...
