Ból jest ważnym sygnałem. Daje znać o uszkodzeniu tkanek lub narządów, informuje o stanie zapalnym bądź urazie. Zaburzenia związane z nieodczuwaniem bólu stanowią dla cierpiących na nie pacjentów ogromne niebezpieczeństwo. Mimo iż zazwyczaj ból jest stanem przemijającym, w niektórych okolicznościach staje się doświadczeniem przewlekłym – przestaje pełnić funkcję ostrzegawczą („uważaj, zaraz dojdzie do urazu”) i alarmującą („doszło do urazu!”), staje się natomiast uciążliwym obciążeniem.
Choć rozwój medycyny i opieki paliatywnej sprawił, iż ból jest dziś dobrze kontrolowalny, a mnogość leków przeciwbólowych o różnej intensywności działania pozwala modyfikować leczenie w razie braku skuteczności, sporym wsparciem dla pacjentów borykających się z bólem przewlekłym są również oddziaływania niefarmakologiczne.
CZYM JEST BÓL PRZEWLEKŁY?
Ból można podzielić ze względu na jego charakter na nocyceptywny (receptorowy) i neuropatyczny (niereceptorowy). Ból nocyceptywny jest wywoływany przez podrażnienie receptorów bólowych w sposób bezpośredni (skaleczenie, poparzenie, nadwyrężenie mięśni) lub jako efekt uciskania czy rozciągania narządów wewnętrznych (np. w chorobach nowotworowych lub przy złamaniach kości). Ból neuropatyczny ma inną przyczynę – wynika z uszkodzenia nerwów przewodzących informacje o bólu. Rodzaj bólu łączy się również ze sposobem jego opisywania: nocyceptywny ból osadzony głęboko opisywany jest jako tępy, ćmiący; płytko – jako kłujący czy piekący; ból trzewny, związany z narządami wewnętrznymi – jako rozlany, słabo zlokalizowany, uciskający; ból neuropatyczny pacjenci określają jako przeszywający, palący.
O bólu przewlekłym mówimy wtedy, gdy utrzymuje się on powyżej trzech miesięcy. Może towarzyszyć procesowi chorobowemu lub wiązać się z czasowym lub trwałym uszkodzeniem ciała. Ból przewlekły nie zawsze musi być silny. Nawet niewielki poziom bólu, jeśli jest stały, jest nie tylko subiektywnym doświadczeniem osoby, która cierpi – dodatkowo obniża nastrój, wydajność pracy, utrudnia codzienne funkcjonowanie lub wymusza modyfikację stylu życia. Najczęściej ból przewlekły wiąże się z dolegliwościami ze strony kręgosłupa lub z bólem głowy (napięciowym i migrenowym).
ZANIM WPROWADZISZ INTERWENCJE PSYCHOTERAPEUTYCZNE – OD CZEGO ZACZĄĆ SPOTKANIE Z PACJENTEM?
Niezwykle istotne jest zebranie z pacjentem podstawowego wywiadu dotyczącego również historii medycznej – zwłaszcza w kontekście przyczyny bólu i przyjmowanych w przeszłości i obecnie leków przeciwbólowych. Absolutnie nie należy zalecać pacjentowi przerywania farmakoterapii, jeśli przynosi ona ulgę – każdą zmianę leczenia należy konsultować z lekarzem prowadzącym pacjenta. Do kluczowych elementów wywiadu należą pytania o:
- czas trwania bólu,
- średnie nasilenie bólu,
- maksymalne i minimalne nasilenie bólu,
- okoliczności związane z pojawieniem się dolegliwości bólowych,
- lokalizację i rodzaj bólu,
- wzorzec bólu – związek z konkretną porą dnia, czynnościami itp.,
- leki i terapie służące radzeniu sobie z bólem,
- własne strategie radzenia sobie z bólem, wsparcie i reakcje rodziny na ból,
- wcześniejsze diagnozy psychologiczne/psychiatryczne,
- używanie substancji psychoaktywnych i uzależnienia,
- obecny nastrój,
- sposób, w jaki dolegliwości bólowe wpływają na codzienne funkcjonowanie pacjenta.
Warto również zadać pytanie o to, czy pacjent uczestniczy obecnie w postępowaniu sądowym związanym ze zgłaszanymi dolegliwościami – jeśli np. przyczyną bólu był uraz odniesiony w wypadku samochodowym, nasilenie objawów może być argumentem w postępowaniu sądowym. W celu uzupełnienia wywiadu można skorzystać również z wielu dostępnych kwestionariuszy, takich jak Arkusz Oceny Bólu McGill-Melzacka, Kwestionariusz Strategii Radzenia Sobie z Bólem, Skala Katastrofizowania Związanego z Bólem i inne.
Jedną z większych przeszkód w rozpoczęciu terapii psychologicznej może być brak motywacji pacjenta, niechęć do angażowania się w kolejne zadania, brak wiary w możliwość uzyskania poprawy. Warto również zaznaczyć, że ważna jest diagnostyka zaburzeń współistniejących: u pacjenta z depresją amotywacja może być podstawową przeszkodą...
