Ból psychiczny jest jedną z podstawowych emocji, która od zawsze towarzyszy egzystencji człowieka, ale w naszej zachodniej kulturze jej przejawy nadal są często postrzegane jako oznaka słabości i nadmiernej wrażliwości.
Błędne przekonania na temat bólu psychicznego prowadzą osoby do decyzji, aby nie okazywać cierpienia, a nawet je wypierać z własnej świadomości. Ponadto, trudność w zwerbalizowaniu i dokładnym opisaniu tego odczucia sprawia, iż jest ono jednym z najmniej zbadanych ludzkich emocji. Celem tego artykułu jest przedstawienie skutecznej strategii przepracowania tej emocji w nurcie krótkoterminowej psychoterapii strategicznej rozwiniętej przez prof. Giorgia Nardone w Centrum Terapii Strategicznej w Arezzo, we Włoszech.
Dla Victora Frankla ból psychiczny jest „czymś ludzkim, w pewnym sensie nawet czymś najbardziej ludzkim ze wszystkiego, co istnieje” (1, 2). Są to słowa psychiatry i psychoterapeuty austriackiego, który w trakcie II wojny światowej przeżył 3 lata w obozach koncentracyjnych, gdzie ludzkie cierpienie było wszechobecne. Ból psychiczny jest subiektywnie odczuwanym jednostkowym cierpieniem dotykającym najgłębszych ludzkich uczuć. Może być odczuwany zarówno przez osoby zdrowe, jak również chore fizycznie. Ból fizyczny (somatyczny) jest prostszy do zdiagnozowania, zarówno przez pacjenta, jak i lekarza. Ponadto, jak zauważa Ryn (3), cierpienie psychiczne przy dobrym stanie zdrowia fizycznego może być bardziej dokuczliwe niż cierpienie w chorobie somatycznej. Choroba bowiem ma swój początek, bieg i koniec, natomiast ból psychiczny może trwać w nieskończoność.
W rozumieniu Edwina Shneidmana ból psychiczny to „ból, cierpienie i udręka zachodzące w umyśle. To ból nadmiernego poczucia wstydu, winy, strachu, niepewności, samotności, obawa przed starzeniem się lub bolesną śmiercią” (4). Ta krótka konceptualizacja definicji bólu psychicznego pozwala nam na podobne rozumienie tego konstruktu, co będzie podstawą lepszego wypracowania rozwiązań terapeutycznych.
JAKIE SĄ PRZYCZYNY CIERPIENIA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE?
Ból psychiczny jest najczęściej obserwowany u osób, które mają zdiagnozowaną depresję, zaburzenia lękowe czy stres pourazowy. Istnieje wiele przyczyn jego odczuwania:
- wydarzenia traumatyczne, np. śmierć bliskiej osoby, bycie ofiarą gwałtu czy przemocy fizycznej i psychicznej itp.;
- utrata:
- ważnej osoby, np. odczucie straty u syna, którego ojciec wyprowadził się z domu rodzinnego po rozwodzie,
- relacji, np. nieoczekiwane rozstanie z ukochaną osobą,
- pozycji, np. nieoczekiwane czy niesłuszne zwolnienie z pracy albo z obejmowanego stanowiska,
- finansów, np. w wyniku nieodpowiedzialnego działania we własnej firmie czy międzynarodowego krachu finansowego,
- zdrowia, np. w przypadku przejścia nieudanej operacji, która spowodowała kalectwo, czy obecnie – lęk przed utratą zdrowia swojego czy bliskich z powodu koronawirusa,
- wykluczenie społeczne, np. z powodów rasowych, seksistowskich czy kulturowych, a także wszechobecna w szkole przemoc i agresja, bullyism czy mobbing w środowisku zawodowym,
- świadomość własnej ograniczoności, np. niedoskonałości, kruchości, przemijalności czy śmierci,
- utrata sensu życia, pustka wewnętrzna, np. wyrzuty sumienia, poczucia winy i krzywdy.
Poczucie egzystencjalnej pustki jest obecnie coraz częstszym zjawiskiem (5). Okazuje się, że w społeczeństwie dobrobytu, czasu wolnego, rozrywek, rozbuchanej konsumpcji itp., wiele osób ma zagwarantowany byt fizyczny (chodzi o potrzeby pierwotne), ale nie ma jasno określonego celu, dla którego mogliby żyć. Inaczej mówiąc, nie potrafią odpowiedzieć sobie na pytanie „Po co żyję, dlaczego żyję?”. W wielu przypadkach poszukiwane są jedynie działania, które zagłuszą taką pustkę, co w rezultacie prowadzi do jeszcze dotkliwszego poczucia bezsensu i odczuwania bólu psychicznego (6).
Istnieje zapewne jeszcze więcej indywidualnych powodów, przez które odczuwamy cierpienie, ale z punktu widzenia strategicznej psychoterapii krótkoterminowej ważne jest także, aby zrozumieć, jak każda jednostka reaguje w momencie odczuwania bólu psychicznego.
STRATEGIE TERAPII KRÓTKOTERMINOWEJ STOSOWANE W LECZENIU BÓLU PSYCHICZNEGO
Jednym z podstawowych konstruktów w terapii strategicznej jest system percepcyjno-reaktywny (SPR), czyli sposób, w jaki każda osoba postrzega i reaguje na otaczający nas świat, na innych i na samego siebie. U wielu osób, które zaczynają odczuwać silny ból psychiczny, np. w przypadku przeżycia traumatycznego wydarzenia, diametralnie zmieniła się percepcja postrzegania siebie, innych i świata. Terapeuta strategiczny rozumie wydarzenie traumatyczne jako przeżycie, które rozdzieliło życie danej osoby na okres „przed” i „po” traumatycznym wydarzeniu. „Przed” danym zdarzeniem osoba być może myślała, że świat jest sprawiedliwy, ludzie są dobrzy, a wszystko ma sens. Po traumie świat się zmienia, a osoba zwykle traci poczucie kontroli nad tym, co się dzieje. Czuje się bezbronna, św...
