Pojęcie dysocjacji można rozumieć jako utratę świadomej kontroli nad niektórymi myślami, uczuciami lub zachowaniami przez jednostkę. Gdy mówimy o dysocjacjach występujących u dzieci, mamy do czynienia zarówno z procesami „zamrożenia” będącymi skuteczną (dla dziecka) strategią przeżycia w niedostrojonym środowisku, jak i rozwojowymi procesami fantazjowania, wcielania się w różne postaci (bohaterowie bajek, zwierzęta, zabawki itp.). Przywiązanie jest kluczem do rozwoju i przeżycia oraz drogą do rozumienia stanów doświadczanych przez dziecko.
U dzieci prawidłowo rozwijających wyżej wspomniane procesy z wiekiem stopniowo zanikają. Natomiast u dzieci doświadczających traumy psychicznej objawy dysocjacyjne ulegają zmianie i nasileniu, wraz z wiekiem prowadząc do poważnych zaburzeń w sferze psychicznej (Schore, 2009). Dlatego istotne jest rozróżnienie dysocjacji na dysocjację rozwojową czy adaptacyjną (rozumianą jako mechanizm obronny niezbędny do przeżycia) od dysocjacji patologicznej (rozumianej jako utrwalony, nieadekwatny i szkodliwy wzorzec reakcji organizmu na subiektywnie odbierane zagrożenie, powstały na bazie traumatycznych doświadczeń).
W niniejszych rozważaniach, choć zdajemy sobie sprawę z istnienia wielu różnych sposobów rozumienia dysocjacji uwzględnianych i definiowanych m.in. przez klasyfikacje ICD-10 czy DSM-5, przez dysocjacje będziemy rozumieć wszelkie względnie trwałe zaburzenia czy deficyty w zakresie integracji funkcji somatycznych, motorycznych, percepcji, emocji, pamięci, świadomości oraz tożsamości, jakie występują u dzieci w następstwie doświadczeń traumatycznych. Według niektórych autorów (Courtois, Ford 2009; Drozdowski, Weigl 2011) organizm narażony na powtarzające się zagrożenia, zaniedbania, nadużycia ze strony rodzica lub innego znaczącego opiekuna tworzy nieprawidłowy model równowagi. Zaburzona autoregulacja przejawia się zarówno poprzez nadmierne pobudzenie, jak i stany dysocjacyjne u dziecka, przeplatając się wzajemnie.
Fundamentem dla rozwoju zaburzeń dysocjacyjnych może stać się nieprawidłowy model przywiązania.
CZYM JEST PRZYWIĄZANIE?
Włoski psychiatra, psychoterapeuta Antonio D'Andrea (2010) podkreśla, że w momencie urodzenia się dziecka – poprzez proces filiacji – grupa, do której ono przynależy, pozwala mu na czucie się członkiem zstępnym. Doświadczenie to stanowi bazę, która pozwala dziecku na akceptację siebie poprzez znaczące relacje z postaciami odniesienia, które będą się nim opiekować i zaspokajać jego potrzeby. Jest to baza niezbędna do stworzenia więzi przywiązania koniecznych do harmonijnego rozwoju poznawczego, emocjonalnego i relacyjnego. Z perspektywy psychologicznej zdrowe relacje przywiązaniowe stanowią podstawę rozwoju indywidualnego i społecznego człowieka.
Współczesna wiedza o człowieku skłania do holistycznego rozumienia wzajemnych powiązań między ciałem a umysłem. Dzięki neuronaukom wiadomo, że pewne struktury mózgu czy szlaki nerwowe nie są w stanie się prawidłowo rozwinąć lub dojrzeć bez bliskiego kontaktu z drugim człowiekiem. Struktury mózgu regulujące reakcje przywiązaniowe nie dojrzewają samoistnie – do ich rozwoju potrzebny jest kontakt z drugim człowiekiem. Człowiek jest jednością biopsychospołeczną, a więc wszelkie doświadczenia społeczne mają wpływ na stan biochemiczny organizmu i przekładają się na jego reakcje behawioralne.
Bardzo ważne jest, aby ta interdyscyplinarna wiedza docierała do świadomości społecznej i stała się fundamentem rozumienia i budowania zdrowych relacji społecznych.
WSPÓŁCZESNE ROZUMIENIE WIĘZI W NAUKACH SPOŁECZNYCH
Punkt wyjścia rozumienia znaczenia pojęcia „relacji przywiązaniowych”/„więzi” stanowią podstawowe założenia Teorii Więzi Psychicznej Johna Bowlby’ego (1969). Zgodnie z założeniami teorii i praktyką kliniczną tworzenie więzi jest biologiczną potrzebą człowieka jako nieodłączny uwarunkowany ewolucyjnie system motywacyjny zachowania gatunku; więzi tworzą się poprzez zachowania, które wyzwalają/podtrzymują bliskość z opiekunem; więź jest emocjonalnym łącznikiem między ludźmi; reakcje przywiązaniowe aktywowane są niepewnością, lękiem, poprzez uruchamianie systemu przywołania wsparcia i pomocy. Fundamentem rozwoju prawidłowej, bezpiecznej więzi jest dostrojony do potrzeb niemowlęcia opiekun. Liczne badania wskazują na konsekwencje zabu...
