Stresu nie powinno się rozpatrywać wyłącznie w kategorii biologicznej. Należy go interpretować również jako wzajemną interakcję pomiędzy człowiekiem a jego otoczeniem, szczególnie gdy relacja ta jest oceniana przez niego jako obciążająca lub przekraczająca zasoby, a przez to zagrażająca jego dobrostanowi. Podmiot, zdając sobie z tego sprawę i przeżywając intensywne oraz często przykre emocje, będzie dążył do zmiany sytuacji. Badacze określili aktywność, która jest ukierunkowana na zmianę, mianem „radzenie sobie ze stresem”. Stres w życiu codziennym jest niezmiernie ważnym tematem.
KONCEPCJA STRESU PSYCHOLOGICZNEGO I RADZENIA SOBIE Z NIM
Najczęściej cytowanym na świecie i najwybitniejszym jak dotychczas autorytetem w dziedzinie badań nad stresem jest amerykański psycholog Richard Lazarus. Wspólnie z Suzan Folkman współpracował w przełomowych badaniach nad stresem psychologicznym, emocjami i procesem radzenia sobie. Zgodnie z ich teorią stresu nie należy rozpatrywać wyłącznie w kategorii biologicznej, rozumiejąc go jako bodziec lub reakcja, lecz należy go interpretować w kategoriach wzajemnej interakcji pomiędzy człowiekiem a jego otoczeniem. Relacja ta może być oceniana przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby albo zagrażająca jej dobrostanowi (Terelak, 2017). Autorzy swoje rozważania nad stresem rozpoczęli od nadania znaczenia wzajemnym relacjom i oddziaływaniom zachodzącym pomiędzy jednostką a jej otoczeniem. Proces ten określili mianem transakcji, to pewna całość, w której człowiek oraz dany kontekst sytuacyjny czy też otoczenie wzajemnie na siebie oddziałują. Według badaczy proces transakcji zawsze podlega ocenie poznawczej (cognitive appraisal) podmiotu. Najpierw odbywa się ocena pierwotna (primary appraisal), podczas której człowiek dokonuje analizy relacji z otoczeniem i wzajemnych oddziaływań w kontekście wpływu wywieranego na jego dobrostan. Zgodnie z założeniami R. Lazarusa i S. Folkman stresem jest zatem „określona relacja (relationship) pomiędzy osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby oraz zagrażająca jej dobrostanowi” (Lazarus, Folkman, 1984).
Ocena pierwotna związana jest nierozłącznie z emocjami. Ale są one w stosunku do niej wtórne i pojawiają się jako jej efekt. Proces emocjonalny jest ściśle wpisany w transakcję stresową. Emocje mogą być różnego rodzaju: żal, smutek, strach, obawa, nadzieja, zapał, radość, ulga, zazdrość, poczucie winy i inne (Terelak, 2017).
Jeżeli osoba uzna, że relacja jest stresowa, rozpoczyna się proces oceny wtórnej (secondary appraisal). Ocena ta dotyczy możliwości podjęcia działań służących usunięciu przyczyny stresu lub złagodzeniu jego następstw, a w przypadku wyzwania osiągnięciu korzyści. W ocenie wtórnej jednostka odnosi się do źródeł stresu, jak i własnych możliwości poradzenia sobie z nim (zasobów). Ocena pierwotna i wtórna są ze sobą sprzężone i wzajemnie oddziałują na siebie. Ocena wtórna może zmienić ocenę pierwotną z zagrożenia na wyzwanie i odwrotnie. Podmiot, zdając sobie sprawę z zakłóceń równowagi adaptacyjnej i zagrożeń oraz przeżywając intensywne oraz często przykre emocje, będzie dążył do zmiany tej sytuacji. Badacze określili aktywność, która jest ukierunkowana na zmianę, mianem: radzenie sobie ze stresem (Lazarus, Folkman, 1984).
Cel radzenia sobie ze stresem według autorów koncepcji nie musi być przez jednostkę uświadamiany, a ocena sytuacji nie musi być realistyczna. Umożliwia to zaliczenie mechanizmów obronnych do form radzenia sobie, mimo że u ich podłoża leży nieświadome zniekształcanie rzeczywistości, ale jednocześnie pełnią one ważną r...
