Schizofrenia jest zaliczana do psychoz endogennych, co oznacza, że mechanizmy patogenetyczne są umiejscowione wewnątrz organizmu. Obraz kliniczny tej choroby jest niezwykle zróżnicowany. Objawy psychopatologiczne mogą się zmieniać wraz z długością choroby (Lieberman, Stroup, Perkins, 2006). Z uwagi na ich różnorodność oraz zmienną dynamikę przebiegu i niepewne rokowanie nadal stanowi wyzwanie dla klinicystów i badaczy (Cierpiałkowska, 2013). Najogólniej mówiąc, do jej podstawowych objawów należą zaburzenia myślenia i spostrzegania, dezorganizacja mowy i zachowania oraz niedostosowany i spłycony afekt (ICD-10, 2000). Jednym z istotnych symptomów psychopatologicznych w przebiegu psychoz są również zaburzenia nastroju – z drugiej strony w zaburzeniach depresyjnych też mogą być obecne zaburzenia psychotyczne
Głównym celem niniejszego tekstu jest charakterystyka objawów depresyjnych mogących występować w schizofrenii z uwzględnieniem ich specyfiki. Ponadto, celem artykułu jest prezentacja wybranych metod o udokumentowanych własnościach psychometrycznych ułatwiających ich diagnozę.
CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA SCHIZOFRENII
Przewlekły charakter schizofrenii przyczynia się do różnorodnych trudności w życiu codziennym pacjenta oraz jego rodziny. Wpływa na funkcjonowanie poznawcze, społeczne i emocjonalne, przyczyniając się do obniżenia jakości życia osoby chorej, wywołując u niej ból i cierpienie.
Amerykańscy psychiatrzy Nancy Andreasen i Scott Olsen (1982) wyróżnili objawy pozytywne i negatywne schizofrenii, stanowiące skrajne bieguny. Objawy pozytywne związane są ze zniekształconą oceną rzeczywistości. Zalicza się do nich m.in. omamy, urojenia, zaburzenia myślenia, lęk, ale także zaburzenia spójności wypowiedzi i brak logiczności. Natomiast objawy negatywne, takie jak np. skłonność do wycofywania się z relacji, apatia, bierność, zubożenie treści wypowiedzi i uproszczenie jej struktury składniowej stanowią objawy deficytowe, polegające na ograniczeniu prawidłowych zachowań, ekspresji emocjonalnej i słownej. Badacze wiążą objawy negatywne z zaburzeniami językowymi, wśród których występuje ubóstwo mowy i dezorganizacja wypowiedzi (Andreasen, Olsen, 1982).
Wiele osób (według różnych szacunków nawet do 80%) cierpiących na schizofrenię przejawia również objawy depresyjne. Depresja jest stanem emocjonalnym, w którym występuje smutek, zniechęcenie, pesymizm i apatia. Jej łagodne nasilenie objawia się przeżywaniem przygnębienia w określonych sytuacjach i może pojawić się u każdego człowieka. Większe zaburzenia depresyjne należą do zaburzeń afektywnych, w których obserwuje się m.in. obniżony nastrój utrzymujący się przez większość dnia, nadmierną drażliwość, apatię, utratę zainteresowań, anhedonię, wzmożoną męczliwość, poczucie braku energii, obniżenie koncentracji uwagi i sprawności myślenia. Do objawów depresji należy również niska samoocena, obniżone poczucie własnej wartości, nadmierne poczucie winy oraz nawracające myśli o śmierci, myśli samobójcze bądź zachowania samobójcze (DSM-5, 2015). Objawy depresyjne w schizofrenii mogą stanowić objawy zwiastunowe psychozy, być częścią jej obrazu klinicznego lub występować w okresie remisji. Symptomy depresyjne zazwyczaj nasilają się wraz z narastającymi objawami schizofrenii i wraz z nią słabną, a więc ich występowanie różni się w zależności od etapu choroby (wczesny vs przewlekły) oraz stanu (ostry vs popsychotyczny). Depresja występująca przed ujawnieniem się psychozy nazwana jest prepsychotyczną, natomiast depresja popsychotyczna występuje po ustąpieniu ostrych objawów psychozy i stanowi reakcję na uświadomienie sobie szkód przez nią wywołanych oraz reakcją na dyskomfort związany z ujawnieniem się objawów psychopatologicznych. Popsychotyczne zaburzenia depresyjne charakteryzują się znacznym nasileniem anhedonii, obniżeniem nastroju, a także występowaniem lęku. Z kolei współwystępowanie zaburzeń lękowych w przebiegu depresji popsychotycznej może być powiązane z nasileniem myśli samobójczych (Lieberman i in., 2006).
W ostrych epizodach psychotycznych odsetek osób mających objawy depresyjne wynosi do 60%, podczas gdy w popsychotycznej schizofrenii wskaźniki od umiarkowanego do ciężkiego ich nasilenia wahają się od 20% w przewlekłej schizofrenii do 50% po leczeniu pierwszego epizodu. W badaniach podłużnych, w których mierzono objawy depresyjne u osób ze schizofrenią, potwierdzono, że znaczna część (nawet do 80%) pacjentów doświadcza klinicznie istotnego epizodu depresyjnego, szczególnie we wczesnej fazie choroby. Ich pojawienie się jest istotne w kontekście procesu leczenia (Upthegrove i in., 2010).
Osoby cierpiące na schizofrenię często są osobami bezrobotnymi, w trudnej sytuacji finansowej i złym stanie zdrowia fizycznego. Dodatkowo bardzo zubożone jest życie społeczne i towarzyskie. Zaburzenia związane z używaniem alkoholu i innych substancji psychoaktywnych są także powszechne, co wpływa na przebieg choroby (Thoma, Daum, 20...
